تفکر سیستمی

اگر ما یک مجموعه داشته باشیم که اجزای آن با هم کار ‌کنند و به یکدیگر وابسته باشند، یک سیستم را داریم. این سیستم را مانند بدن تصور کنید، کارکرد دست‌ها و پاها به مغز بستگی دارد و کارکرد مغز به سیستم گردش خون و عصب‌ها بستگی دارد و تمام این اعضا به هم مرتبط می‌شوند.

حال باید چطور این سیستم را تحلیل کرد؟ اگر مشکلی برای سیستم پیش آید چطور باید آن را حل کرد و چگونه با آن برخورد کرد، در این قسمت است که تفکر سیستمی به‌‌‌ وجود می‌آید. در این مقاله از تام آکادمی قصد داریم درباره این موضوع صحبت کنیم و بدانیم که چطور باید تفکر سیستمی داشته باشیم. پس اگر در حوزه کارآفرینی و مدیریت مشغول به کار هستید، برای توسعه فردی در این زمینه با ما همراه باشید.

تفکر سیستمی چیست؟

تفکر سیستمی، مخالف تفکر تحلیلی است. به این معنا که شما نیازمند مجموعه مهارت‌های متعدد و مختلف هستید، که یک دیدگاه را درباره یک سیستم جامع به دست آورید و رفتار آن را توضیح دهید. در این روش نباید به صورت کلی به یک مسئله نگاه کرد و باید آن را به صورت اجزای کوچک‌تر و مرتبط به هم تقسیم کرد و به این صورت به آن نگاه کرد.

اما انسان معمولا برعکس این کار را انجام می دهد، یعنی مشکلات را به صورت علت و معلول حل می‌کند. برای اینکه بهتر با این تعریف آشنا شویم اجازه دهید که یک مثال بزنیم و تفکر سیستمی به زبان ساده را مطرح کنیم. تصور کنید که یه باغ میوه دارید، روزی که برای سرکشی به باغ می‌روید متوجه می‌شوید که بعضی از درختان آفت دارند و میوه‌‌ها را از بین برده است. اولین راهی که به ذهن هر کسی می‌رسد این است که درختان را سم‌پاشی کند. درواقع یک رابطه علت معلولی است که به ذهن ما خطور می‌کند.

که اگر درختی دچار آفت شده است باید سم پاشی شود. اما به این نکته نیز باید فکر کرد که سم برای درخت و محصولات دیگر که سالم است چه ضرری دارد. آیا ممکن است به درخت سم پاشید و باعث خشک شدن بیشتر آن نشد؟ این یک تفکر سیستمی است که تمام اجزا را جدا بررسی می‌کند و بعد رابطه بین آن‌ها را پیدا کرده و مشکل را به صورت کلی حل می‌کند.

تفکر سیستمی چه مزایایی دارد؟

همان‌طور که گفتیم تفکر سیستمی یک تفکر کلی نگر است، این موضوع به این معنا نیست که ما فقط کل را توجه می‌کنیم و از جزئیات غافل می‌شویم، بلکه ما باید تمام جزئیات را به همراه کل در نظر داشته باشیم.

درواقع رابطه بین این اجزا به همراه کل برای ما عمل می کند. این نوع تفکر مزایایی نیز دارد که بسیار مفید است و باعث پیشرفت ما در هر کاری که داریم می‌شود. یکی از این مزایا این است که باعث رشد و پیشرفت سازمانی که داریم می‌شود، یعنی تفکر سیستمی مشکلات را بهتر حل کرده و باعث تعامل می‌شود. همین کار پیشرفت ما را در کار بالا می‌برد. همچنین این نوع تفکر یک راه جدید حل مسائل به ما می‌دهد که باعث می‌شود از تفکرات قدیمی دور شویم.

این تفکر باعث می‌شود تا شما از تمام افراد خود در سازمان استفاده کنید و به این فکر نکنید که چه کسی می‌تواند کارآمدتر باشد. درواقع فقط توانایی او را در نظر بگیرید و این کار باعث می‌شود تا افراد حس مسئولیت و کارآیی داشته باشند و برای سازمان تلاش کنند و همچنین روابط بین فردی را نیز بهتر کنند. این تفکر همچنین باعث می‌شود تا نگاه یکپارچه به سازمان داشته باشیم. این نگاه یکپارچه باعث می‌شود تا شما یک هدف مشخص و واحد را برای سیستم خود تعیین کنید و تعامل را بین اجزای سیستم به وجود آورید.

وقتی تفکر سیستمی داشته باشید، شکست باعث ناراحتی شما نمی‌شود و فقط از آن درس می‌گیرید به همین دلیل می‌توانید مشکل را سریع‌تر حل کرده و رو به جلو حرکتی کنید.

انواع تفکر سیستمی کدامند؟

تفکر سیستمی انواع مختلفی دارد و در موقعیت‌ها و مکان‌های مختلفی در زندگی ما استفاده می‌شود. قبل از اینکه درباره تفکر سیستمی بدانیم این حس در ما ایجاد می‌شود که ممکن است این مورد در زندگی ما تاثیری نداشته باشد، اما وقتی که با آن آشنا می‌شویم می‌توانیم تاثیر به سزای آن را در زندگی خود مشاهده کنیم.

به عنوان مثال در نوع تفکر سیستمی در خانواده به این صورت است که یک خانواده به عنوان یک سیستم در نظر گرفته می‌شود. پس تمام اعضای آن با هم در ارتباط هستند و این ارتباط نیز موثر است. اگر کسی بتواند در خانواده خود خوب عمل کند و تعامل بهتری داشته باشد، این کار را در اجتماع نیز می‌تواند به خوبی انجام دهد و در سیستم بزرگ‌تر نیز خوب عمل کند.

نوع دیگر تفکر سیستمی در مدیریت نیز باعث می‌شود تا مدیر در شرایط بحرانی بتواند اوضاع را کنترل کند و درست تصمیم بگیرد. تفکر سیستمی در زندگی روزمره نیز وجود دارد. بسیاری از ما درگیر اتفاقاتی در زندگی روزمره خود می‌شویم که تفکر سیستمی می‌تواند به بهتر حل کردن مشکل ما کمک کند. بهتر است به کودکان این نوع زندگی آموزش داده شود تا وقتی وارد اجتماع می‌شوند، هم بتوانند مشکل را حل کنند و هم با افراد دیگر جامعه تعامل مثبت داشته باشند.

قوانین تفکر سیستمی کدامند؟

همان‌طور که در بالا گفتیم تفکر سیستمی یک نظام و روش است که به وسیله آن یک چارچوب را به صورت کلی می‌بینیم و رابطه بین اجزا‌ را نیز همزمان بررسی می‌کنیم. درواقع تحلیل نمی‌کنیم که علت و معلول چیست. بلکه یک تمام اجزا را مرتبط با هم می دانیم و تعامل آن‌ها با هم را علت بروز مشکل با حل آن می‌بینیم. اما این نوع تفکر قوانینی نیز دارد. درواقع بدون این قوانین ما نمی‌توانیم این کار را انجام دهیم زیرا باید بدانیم که چطور باید ارتباط بین اجزای یک سیستم را به‌وجود آوریم و به صورت یکپارچه آن‌ها را به هم مرتبط کنیم. قوانین تفکر سیستمی را در زیر نام می‌بریم.

 تمامیت و تعامل

این را باید به خاطر داشته باشیم که یک کل از اجزای خود ساخته شده است. همان‌طور که تمامیت در نظر گرفته می‌شود، باید هر جز نیز به صورت جدا در نظر گرفته شود و تعامل بین آن‌ها حساب شود. تا وقتی اجزا درست کار نکنند و به آن‌ها درست رسیدگی نشود، کل هم به خوبی کار خود را انجام نمی‌دهد.

 زنده بودن سیستم

باید سیستم زنده باشد و در تکاپو باشد. تا زمانی که یک سیستم فعالیت نداشته باشد و تمام اجزای آن پویا نباشد، تفکر سیستمی نیز انجام پذیر نیست. پس‌ باید از توانایی اجزای سیستم استفاده کرد و آن‌ها را نادیده نگرفت.

 هدفمندی

باید هدفی وجود داشته باشد که اجزای سیستم برای آن با هم کار کنند و تلاش کرده باشند. تا زمانی که یک سیستم هدفمند نباشد. حرکت رو به جلو ندارد و در جا می‌زند.

چند بعدی بودن

باید تمام بعد‌های سیستم در نظر گرفته شود، اگر مشکلی برای سسیتم ایجاد شد باید تمام جوانب آن را ببینیم و بعد تصمیم بگیریم که باید چه کاری انجام دهیم. چند بعدی بودن به روابط مکمل نیز بستگی دارد.

موانع اصلی تفکر سیستمی کدامند؟

برای تفکر سیستمی موانعی نیز وجود دارد که این کار را سخت و یا غیر ممکن می‌کند. همچنین امکان دارد که ما تفکر سیستمی را درست انجام ندهیم و بعد از آن دلزده شده و در اواسط راه آن را فراموش کنیم. یکی از موانعی که برای تفکر سیستمی وجود دارد، جزءنگری است.

توجه به جزییات به خودی خود مشکلی ندارد و می‌تواند بسیار نیز کارساز باشد، اما وقتی توجه خود را فقط روی جز می‌گذارید از کل غافل شده و ممکن است ارتباطی را بین اجزا به وجود نیاورید. در تفکر سیستمی باید هم به جز توجه شود و هم به کل. وقتی به جز در هنگام بروز یک مشکل نگاه می‌کنیم ذهن ما فقط به سمت حل همان قسمت از سیستم می‌رود و از بقیه غافل می‌شود اما توجه به جز و کل باهم باعث می‌شود که بتوانیم مشکل را بسیار بهتر حل کنیم.

از دیگر موانعی که در تفکر سیستمی وجود دارد تمرکز بر وقایع است. وقتی یک اتفاق مهم در یک سیستم می‌افتد، باید به محض اینکه اتفاق تمام شد و یا مشکل حل شد آن را رها کنیم و فقط تجربه‌ای از اتفاق را به خاطر بسپاریم. تمرکز بیش از حد روی یک واقعه که تمام شده است ما را از تفکر سیستمی و حرکت رو به جلوی سیستم باز می‌دارد.

تفکر غالب نیز می‌تواند از موانع باشد. بسیاری از ما در مدرسه یا دانشگاه با تعدادی قوانین و تفکرات از پیش تعیین شده روبه رو هستیم که تبدیل به ناخودآگاه ذهن شده و ما را از فکر کردم به صورت دیگر درباره آن موضوع بازمی‌دارد. پس باید این تفکرات غالب را شناسایی کنیم و سعی کنیم به صورت دیگری درباره آن‌ها فکر کنیم.

معایب تفکر سیستمی چیست؟

تفکر سیستمی در کنار مزایایی که دارد، معایبی نیز دارد که درواقع این معایب به خاطر درست انجام ندادن تفکر سیستمی نسبت به شرایطی که داریم است. تصور کنید یک اتفاق ساده برای شما افتاده است که قصد دارید توسط تفکر سیستمی آن را حل کنید.

ممکن است تفکر سیستمی این مشکل را داشته باشد که موضوع را برای شما پیچیده کند و سخت‌تر حل کند. پس باید اول مشخص کنیم مشکل ما چیست و سیستم به چه شکل است و بعد از تفکر سیستمی استفاده کنیم.

دوره آموزشی تفکر سیستمی چگونه است؟

تعدادی از افراد هستند که در زمینه‌های تفکر سیستمی و تفکر سیستمی در روانشناسی آگاه هستند و یا در این حوزه تحصیل کرده‌اند. این افراد معمولا دوره‌های آموزشی را ارائه می‌دهند تا بقیه را به سمت این رویکرد درست ببرند و زندگی کاری و شخصی افراد را بهبود بخشند.

این نوع دوره‌ها در اینترنت و سایت‌های مربوطه به صورت پکیج‌هایی به فروش می‌رسند که شما اگر به این پکیج‌ها علاقه دارید، می‌توانید آن‌ها را تهیه کرده و برای زندگی خود استراتژی تفکر سیستمی را راه‌اندازی کنید. همچنین کتاب‌هایی نیز وجود دارند که ویژگی‌های تفکر سیستمی در آن‌ها نوشته شده است، می‌توانید از این کتاب‌ها نیز به صورت آموزشی استفاده کنید.

دلیل غلفت افراد از تفکر سیستمی چیست؟

معمولا عده‌ زیادی از مردم از تفکر سیستمی آگاه نیستند و هر موقع برای آن‌ها مشکلی ایجاد می‌شود به اولین چیزی که فکر می‌کنند رابطه علت و معلولی است و اینکه چگونه بتوانند فقط مشکل را حل کنند و به جوانب دیگر توجه نداشته باشند. درواقع دلیل اصلی غفلت افراد نسبت به تفکر سیستمی ناآگاهی از آن است.

به محض اینکه فرد تفکر سیستمی را بشناسد و درباره آن اطلاعات کسب کند و این را درک کند که به وسیله تفکر سیستمی به راحتی می‌تواند مشکلات خود را کند، به سمت این رویکرد می‌رود و سعی می‌کند تا خود را در آن ارتقا دهد و دیگر از آن غفلت نکند.

عناصر تشکیل دهنده سیستم کدامند؟

هر سیستم در طبیعت یا سیستم‌هایی که به دست انسان‌ها ساخته شده‌اند از ۵ عنصر اصلی تشکیل شده‌اند. هرکدام از این اجزای سیستم اگر وجود نداشته باشند، سیستم دچار مشکل می‌شود. این عناصر شامل داده ورودی، فرآیند تبدیل، داده خروجی و بازخورد است. داده‌های ورودی همه آن اطلاعاتی است که وارد سیستم شده و باعث فعالیت آن می‌شود.

نوع داده‌های ورودی در هر سیستمی متفاوت است. پردازش عملی است که بین داده‌ها و اجزای داخلی سیستم انجام می‌شود، در واقع اگر برای سیستم مشکلی پیش بیاید بیشتر بخاطر پردازش است. داده خروجی نیز رفتار سیستم است و یا چیزی که اجزا با هم تولید کرده و به بیرون از سیستم می‌فرستند. بازخورد نیز به رفتار و رضایت بقیه سیستم‌ها نسبت به یک سیستم گفته می‌شود.

تفکر سیستمی در چه بخش هایی مورد استفاده قرار می گیرد؟

در بالا نیز این مورد را بیان کردیم که تفکر سیستمی می‌تواند در هر سیستمی مورد استفاده قرار گیرد. ما در زندگی سیستم‌های متفاوتی داریم. به عنوان مثال مدرسه یک سیستم است و دانش‌آموزان و معلمان در کنار هم اجزای داخلی آن را تشکیل می‌دهند. یا اوتومبیل یک سیستم است و تعداد زیادی از قطعات باهم یک کل بزرگ را جلو می‌برند و تشکیل می‌دهند.

یک کارخانه تولیدی نیز می‌تواند یک سیستم باشد که در داخل آن زیر سیستم‌های کوچک برای سیستم بزرگ فعالیت می‌کنند. اگر بیشتر به اطراف خود نگاه کنیم، سیستم‌های زیادتری را می‌بینیم که می‌توانند ساده یا پیچیده باشند. برای تمام این سیستم‌ها می‌توان تفکر سیستمی را به کار برد. تمام اجزای این سیستم‌ها در تعامل با یکدیگر کار می‌کنند و برای یه هدف در آن تلاش می‌کنند.

اگر یکی از اجزا کار خود را درست انجام ندهد برای دیگر اجزا نیز مشکل ایجاد می‌شود و این‌ها همگی مشخصات یک تفکر سیستمی است. اگر برای یک سیستم چنین تفکری وجود نداشته باشد، ناکارآمد می‌شود و به زودی از هم می‌پاشد.

تفکر سیستمی در خانواده چگونه است؟

در بالا نیز خانواده را به عنوان یک مثال تفکر سیستمی نام بردیم. خانواده نیز یک سیستم است. اعضای خانواده با هم برای یک هدف که تعالی آن‌ها و زندگی باشند تلاش می‌کنند. اگر مشکلی در خانواده ایجاد شود، نباید فقط جزئی به آن نگاه شود و این انتظار را داشته باشیم که یک عضو به تنهایی آن را حل کند، بلکه اعضای خانواده باید با هم ارتباط درستی داشته باشند و از طریق تعامل بتوانند مشکل را حل کنند تا نظام خانواده به عنوان یک کل یکپارچه بتواند به جلو قدم بردارد و پیشرفت کند.

اگر تفکر سیستمی در خانواده وجود نداشته باشد و فرد نداند که چطور باید آن را انجام دهد، در اجتماع و سیستم محل کار نیز دچار مشکل می‌شود. زیرا لازمه یک تفکر سیستمی صحیح، تعامل پ ارتباط با بقیه اجزای سیستم است.

کاربرد تفکر سیستمی در زندگی چیست؟

تفکر سیستمی در زندگی ما نیز وجود دارد. زیرا زندگی فردی و اجتماعی ما هم یک سیستم است و ما نیز به عنوان جزئی از آن در حال زندگی در این سیستم هستیم. به عنوان مثال یک پدر و مادر می‌توانند از طریق تفکر سیستمی به فرزندان خود آموزش دهند که با مشکلات زندگی چطور روبه رو شوند و مسائل را درک کنند.

خود ما نیز در ابتدا باید این موضوع را بشناسیم و در مقابل مشکلاتی که برای ما رخ می‌دهد، تفکر سیستمی را انجام دهیم و سریع تصمیم نگیریم تا از خطرات احتمالی جلوگیری شود. به عنوان یک شهروند نیز ما باید از تفکر سیستمی برای انجام قوانین در اجتماع استفاده کنیم و نظام اجتماعی خود را به وسیله آن به خوبی جلو ببریم.

منظور از تفکر سیستمی موجود در عملکرد اعضای بدن چیست؟

همان‌طور که گفتیم بدن انسان نیز یک سیستم است و تمام اعضای آن با هم و در تعامل کار می‌کنند تا بتوانند انسان را سالم نگه دارند و به وی کمک کنند. این اعضا به هم مرتبط هستند. مثلا از قلب درست کار نکند، بر سیستم گردش خون اثر می‌گذارد و این سیستم بر بقیه اعضای بدن تاثیراتی را نیز دارد.

پس اگر برای یک قسمت از بدن مشکل پیش آید نباید فقط تمرکز خود را برای خوب شدن آن قسمت بگذاریم بلکه باید به بقیه اجزا نیز توجه کنیم و بدن را نیز به عنوان یک کل در نظر بگیریم. بدن انسان هنگامی درست کار می‌کند که به همه اعضای آن یکسان توجه شود و تمرکز فقط روی یک عضو نباشد.

به همین دلیل ورزش به خصوص نوع هوازی بسیار برای افراد توصیه می‌شود زیرا در این نوع ورزش تقریبا تمام اعضای بدن با هم درگیر هستند و همه به تعالی و قدرت یکدیگر کمک می‌کنند.

تفکر سیستمی در سازمان یعنی چه؟

یک سازمان نیز می‌تواند تفکر سیستمی داشته باشد، به این معنا که می‌تواند به اعضای خود این موضوع را آموزش دهد و به آن‌ها یادآور شود که آن‌ها نیز جزئی از یک سیستم بزرگ هستند و همه باهم برای آن تلاش می‌کنند.

فردی که در یک سازمان نیز کار می‌کند، اگر تفکر سیستمی را فرا گرفته باشد، می‌داند که چطور باید از پس مشکلات برآید و مشکلات را به مدیران بالاتر از خود انتقال دهد. همچنین می‌داند چطور باید با افراد مانند خود در سازمان رفتار کند و اگر ارباب رجوع در آن‌جا رفت‌وآمد داشته باشد، رفتارش با او نیز درست است. زیرا این فرد تعامل را یادگرفته و می‌داند که چطور باید خود را با همه وقف داده و یک سیستم را جلو ببرد.

رویکرد تفکر سیستمی در مدیریت چیست؟

درواقع مدیری که تفکر سیستمی را رعایت می‌کند و آن را آموخته است، یکی از بهترین مدیرها است و‌ می‌تواند شرکت یا واحد اقتصادی خود را به بهترین شکل ممکن رو به جلو و پیشرفت ببرد. یک مدیر در هنگام بروز مشکل با استفاده از تفکر سیستمی، به یک جز از سیستم خود توجه نمی‌کند و یا اینکه یک فرد را مقصر نمی‌داند.

بلکه مشکل را با همه اعضای واحد خود مطرح کرده و از همه با هر توانایی می‌خواهد تا در حل آن تلاش کنند. در این صورت کسی احساس مقصر بودن ندارد و همان‌طور که گفتیم همه افراد حس با ارزش بودن در این زمینه دارند و همه تلاش خود را برای بهتر شدن شرایط می‌کنند. مدیری که رویکرد تفکر سیستمی دارد، معمولا از پس کارهای پیچیده برمی آید و می‌تواند تصمیمات درست برای واحد اقتصادی خود بگیرد.

اگر احساس می‌کنید که به عنوان یک مدیر، اعضای واحد اقتصادی شما تفکر سیستمی را درک نکرده‌اند و از آن آگاهی ندارند، برای آن‌ها کلاس‌ها یا جلسات آموزشی اجرا کنید و به آن‌ها این موضوع را آموزش دهید. این کار هم اعضای واحد اقتصادی را به صورت فردی ارتفا می‌دهد و هم باعث پیشرفت گروهی می‌شود.

سوالات متداول

1.     کتاب تفکر سیستمی را از کجا خریداری کنیم؟ کتاب‌های زیادی در زمینه تفکر سیستمی موجود هستند که توسط افراد متخصص در این زمینه نوشته شده‌اند، می توانید این کتاب‌ها را از طریق اینترنت دانلود کرده و یا از سایت‌های معتبر خریداری کنید، همچنین می‌توانید از طریق مراجعه حضوری به فروشگاه‌ها به ازن کتاب‌ها دسترسی داشته باشید. تعدادی از این کتب، درسی هستند اما به صورت اطلاعات عمومی نیز برای عامه مردم وجود دارند.

2.     آیا تفکر سیستمی ویکی پدیا دارد؟ برای تعریف تفکر سیستمی در ویکی پدیا صفحه‌ای وجود دارد. می‌توانید این صفحه را با جستجو در اینترنت پیدا کرده و مطالب آن را مطالعه کنید. همچنین به صورت فارسی و انگلیسی نیز می‌توانید این مطالب را بخوانید.

3.     تفکر سیستمی به انگلیسی چه نام دارد؟ تفکر سیستمی به انگلیسی system thinking می‌شود و شما می‌توانید برای اطلاع از منابع بیشتر این عبارت را در اینترنت جستجو کرده و مطالب انگلیسی را نیز به همراه فارسی برای اطلاعات بیشتر بخوانید.

4.     انیمیشن تفکر سیستمی را کجا دانلود کنیم؟ برای آموزش تفکر سیستمی به کودکان، تعداد زیادی انیمیشن وجود دارد که می‌توانید آن‌ها را از طریق اینترنت دانلود کنید. این انمیشین‌ها همچنین در یوتیوب نیز موجود هستند که به صورت آنلاین می‌توانید آن را برای کودکان نمایش دهید.